Sal Santen (1915-1998)

[portretfoto Sal Santen © Chris van Houts]

Het is vandaag precies tien jaar geleden dat Sal Santen overleed. De man die als tiener al aanhanger van Trotski werd - en dat zijn verdere leven bleef - omdat hij niet tegen onrecht kon; de man wiens hele familie werd uitgemoord door de nazi's, en die zelf de oorlog overleefde alleen omdat hij gemengd gehuwd was; de man die ruim vijftien maanden in een Nederlandse cel zat omdat hij de Algerijnse bevrijdingsstrijd daadwerkelijk ondersteunde, want solidariteit was voor hem veel meer dan een woord; de man die na jaren beroepsrevolutionair te zijn geweest (naast zijn werk als redactiestenograaf bij Het Parool) pas op latere leeftijd schrijver werd - om zijn kinderen een familie te geven.

[illustratie uit: Sal Santen – Schimmenspel. Uitgeverij Tabula, Amsterdam 1982]

Ik heb hem slechts één maal ontmoet: op 7 november 1997, de tachtigste verjaardag van de Oktoberrevolutie, sprak ik met hem op zijn kamer in een Amsterdams bejaardentehuis over zijn leven en werk.

[foto: Frank Lucas]

[“Voor Karel, /

Bij onze kennismaking. /

[handtekening] /

7 november 1997”]

Dit interview, voor zover mij bekend het laatste dat hij gaf, is nooit gepubliceerd. Hier en nu beloof ik het alsnog voor publicatie gereed te zullen maken, want Sal Santen verdient het om herinnerd te worden. Het is niet alleen mijn vaste voornemen om dit laatste interview nog dit jaar te publiceren, tevens ben ik van plan om zijn kinderen en uitgever te benaderen met het voorstel zijn Verzameld werk uit te geven; ik zal het met liefde samenstellen, en als het aan mij ligt zal het naast zijn literaire proza ook zijn politieke geschriften bevatten - alsmede zijn gedichten, die geen uitgever hebben wou en die zijn kinderen daarom onder de titel Een veertje in de wind op 3 augustus 1995 voor hem bundelden ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag. Het zijn dan misschien niet de beste gedichten die in Nederland geschreven zijn, ze behoren zeker tot de gevoeligste – zo dichtte hij over zijn schrijverschap, over de dood van zijn zus Saartje die stierf aan tbc, over het uitroeien van zijn familie, over de massamoord op de joden:

En niemand trok zich iets meer aan
van al die weggevoerde joden,
ze waren er allang niet meer; vergaan.
Die joden werden doden.

Hun ondergang verweefde ik toen met die van Saartje,
en zo ontstond tenslotte toch: de rouw, dat allegaartje
van wat mensen bezielt,
van goed tot kwaad, van held tot fielt.

.

Maar altijd is die rouw verdriet,

om wie voor goed verdween,

dan wordt het stil, zo vreeslijk stil

nog stiller dan voorheen.